Son zamanlarda içinde “dijital” barındıran her türlü teknoloji ve medya her kesimden insanın hayatlarının odak noktası haline gelmiştir. Yeni yüzyılın gençleri ve yetişkinleri cep telefonu, YouTube, bilgisayar, e-posta, çevrimiçi alışverişi, mobil bankacılık vb. dijital teknolojiler ile iş ve işlemlerini gerçekleştirmektedir.
İşte, bu dijital teknolojilerin bir sonucu haline gelen “dijital okuryazarlık” kavram olarak, “dijital” ve “okuryazarlık” kavramlarının bileşiminden oluşmaktadır. Latince’den geçen dijital kavramı, köken olarak “digit (us) = parmak (lar)”anlamına gelmektedir. Türkçe’de ise Tük Dil Kurumu (TDK) tarafından “dijital” kavram olarak “sayısal, verilerin bir ekran üzerinde elektronik olarak gösterilmesi” olarak tanımlanmaktadır.
Dijital teknolojilerin bir sonucu olan “dijital okuryazarlık” kavramı; bir problemin çözümünde, analizinde, ticarette, eğitimde, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesinde vb. birçok alanda dijital teknolojiyi etkili bir biçimde kullanabilmektir.
Dijital okuryazarlık oldukça önemli bir yere sahiptir. Her şeyde önce dijital okuryazar olabilme yetisine sahip bir birey, birçok veri içerisinden hangisinin doğru olduğunu ayırt edebilecek özelliğe sahiptir. Bununla birlikte, doğru kaynağa ulaşmada, yaratıcılığını kullanmada ve araştırma ve yorulmamda da gelişmiş bir yeteneği içinde barındırır.
Türkiye’de “dijital okuryazarlık” kavramına değer vererek bazı önemli işlere imza atan kurum ve kuruluşlar mevcuttur. Özellikle, öğrencilere ve eğitimcilere yönelik “dijital okuryazarlık” özelliklerinin kazandırılması noktasında, gerek Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) gerekse Yükseköğretim Kurulu (YÖK) önemli adımlar atmıştır.
2012 yılında Milli Eğitim Bakanlığı “Fırsatları Artırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH)” projesini başlatmış olup, tüm okullarda hem teknolojik alt yapının geliştirilmesi hem de öğrenciler ve öğretmenlerin “dijital” ve “teknolojik” alanlarda daha etkin olabilmelerinin yolu açılmıştır. Diğer bir ifade ile “dijital okuryazar” bireylerin yetişmesi yönünde nitelikli bir adım başlatılmıştır.
Bununla birlikte, yine 2018 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerek ulusal gerek uluslararası platformlarda öğrencilerin yeterlilikleri noktasında oluşturulan “Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi”nde yer alan sekiz yeterlilik arasında “Dijital Yetkinlik” hususuna da yer verilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığının “dijital okuryazarlık” konusuna yönelik yaptığı değerli çalışmalar arasında yer alan ve özellikle uzaktan eğitim sürecinde öğretmenlere, öğrenci ve velilere de dijital teknolojilerin doğru kullanılması adına yol gösteren bir ‘Dijital Okuryazarlık Öğretmen Kılavuzu’nun hazırlanması bu konunun ne kadar önemli olduğunun vurgulanmasına da vesile olmuştur.
Diğer yandan, Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) da “dijital okuryazarlık” hususunda önemli adımlar atarak sekiz pilot ilde “Dijital Çağda Yükseköğretimde Öğrenme ve Öğretme” isimli ders kapsamında akademisyenlere gereken bilgilendirmeleri yaparak, bu sekiz pilot[1] ilin 2018-2019 Bahar dönemi müfredatına “Dijital Okuryazarlık” dersi eklenmesini sağlamıştır. Bu proje oldukça ses getirmiş olup, sekiz üniversite ile sınırlı olan üniversite sayısı zaman içerisinde 24’e yükselmiştir.
İşte bu gibi değerli çalışmalar “dijital okuryazar” bireylerin yetiştirilerek, topluma kazandırılması noktasında oldukça değerlidir. Yenidünya düzeninde “dijital okuryazarlık” hususu hayatın vazgeçilmez unsurları arasındadır. Bu nedenle, doğru bilginin ve verinin değerli olduğu ve hızlı yayıldığı bu dönemde “dijital okuryazarlık” konusunda gerek öğrencilere, gerek eğitimcilere gerekse velilere yönelik bilgilendirme çalışmalarının devam etmesi güvenirliği düşük, doğruluğu ispatlanamamış yanlış bilgilerin de önüne geçmesi noktasında oldukça önem taşımaktadır.
Dijital okuryazarlık, aynı zamanda “bilgi kirliliği”nin de önüne geçmekte, dijital platformlarda oluşabilecek risklerin de daha aza inmesine olanak sağlayacaktır. Dijital okuryazarlık becerisine sahip bireylerin sayısı arttıkça bilgi erişimindeki güvenlik, yaratıcılık, eleştirel düşünce, mesleki ilerleme ve iletişimin güçlenmesinin de önünün açılmış olacağı kaçınılmazdır.
Bu noktada, yukarıda izah edilen Kurum ve Kuruluşların dışında da adınızı sayamadığım birçok kuruluşun “dijital okuryazarlık” hususundaki değerli çalışmalarının takdir edilmesi gerektiğini belirterek, bu alanda toplumun her kesimine yönelik, özellikle öğrencilerin ve eğitimcilerin bilgilendirilmeye devam edilmesi gerektiği kanısındayım.
Dijital teknolojinin doğru ve güvenli kullanılması “dijital okuryazarlık” konusuna biraz daha ağırlık verilmesi ile mümkün olabilecektir. Bu alanda ilerleme gösterebilmek adına özellikle çevrimiçi kursların, seminerlerin, eğitim videolarının vb. çalışmaların yapılması son derece değerlidir. Gelecekte önemli yetiler arasında sayılacak “dijital okuryazarlık” alanında yine akademik çalışmaların, makalelerin vb. hizmetlerin de devam etmesi “farkındalık” yaratılması hususunda oldukça önemlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Dijital Okuryazarlık Öğretmen Kılavuzu, 2020; Dijital Okur Yazarlık (eba.gov.tr)
Serkan, BAYRAKÇI; “Dijital Yetkinlikler Bütünü Olarak Dijital Okuryazarlık: Ölçek Geliştirme Çalışması”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı Bilişim Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 2020.
Doç. Dr. Ayşe, Aslı, SEZGİN; “Dijital Okuryazarlık Nedir Ve Neden Önemlidir?”, 2021;
Dijital okuryazarlık nedir ve neden önemlidir? – Haberler (hurriyet.com.tr)
Nazire, Burçin, HAMUTOĞLU, Özlem, CANAN, GÜNGÖREN, Gülden, KAYA, UYANIK, Duygu, GÜR, ERDOĞAN; “Dijital Okuryazarlık Ölçeği: Türkçe ’ye Uyarlama Çalışması”, Ege Eğitim Dergisi, 2017(18) 1, s. 408- 429.
Dijital Okuryazarlık Nedir?: Dijital Okuryazarlık Nedir? – Haliç Üniversitesi (halic.edu.tr)
Ahmet, UYAR; “Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Dijital Okuryazarlık Düzeyleri”, Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi (UGEAD), Haziran, 2021; 7(1), s. 198-21; 1497548 (dergipark.org.tr)
Zaliha, İnci, KARABACAK, Ayşe, Aslı, SEZGİN; “Türkiye’de Dijital Dönüşüm Ve Dijital Okuryazarlık”, Türk İdare Dergisi / Yıl: 91, Haziran 2019 , Sayı: 488; 10_Turkiye’de-Dijital-Donusum-ve-Dijital-Okuryazarlik.pdf (tid.gov.tr)
Ayşe, Aslı, SEZGİN, Zaliha, İnci, KARABACAK; “Yükseköğretimde Dijital Dönüşüm Ve Dijital Okuryazarlık Dersine Yönelik Betimsel Bir Analiz” , Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, Cilt:28 Sayı:1, Haziran, 2020; (PDF) Yükseköğretimde Dijital Dönüşüm ve Dijital Okuryazarlık Dersine Yönelik Betimsel Bir Analiz (researchgate.net)
[1] Ağrı İbrahim Çeçen, Bayburt, Iğdır, Munzur, Muş Alparslan, Siirt, Şırnak, Bingöl üniversiteleri.
