CEO’ların Son Kullanma Tarihi
Bazı nesnelerin son kullanım tarihini belirlemek oldukça kolaydır. Yumurta, reçeteli ilaçlar ve kredi kartları gibi örnekler akla hemen gelir. Ancak kurumsal dünyada, çok daha karmaşık bir son kullanım tarihinin tespit edilmesi gerekmektedir: Şirket CEO’larının görev süreleri. Fortune 500 listesindeki en uzun süreli CEO, 54 yıldır Berkshire Hathaway’i yöneten Warren Buffett’tır ve şirketin hisse değerleri sürekli olarak rekorlar kırmaya devam etmektedir. Öte yandan, Fred Kindle, saygı duyulan ancak mali açıdan zorluklar yaşayan İsviçreli sanayi şirketi ABB’yi dönüştürmek için yalnızca üç yıla ihtiyaç duydu (2005-2008) ve bu dönemde hissedarlara toplamda yüzde 262 kazanç sağladı. Bu iki uç örnek arasında kalan birçok yönetim kurulu, ortalamaya göre hareket etmektedir. S&P 500’ün ortalama CEO görev süresi 9.2 yıl olarak kaydedilirken, son 20 yılda CEO görev sürelerinin kısaldığına dair makalelere rağmen bu ortalama neredeyse sabit kalmıştır. Spencer Stuart adlı danışmanlık şirketinden Robert Stark, “Ortalama görev süresinin kendi kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşmesi mümkündür” diyor.
Zirvede Bırakmak
Ancak CEO’ların görev sürelerini inceleyen diğer uzmanlar, bu soruya daha net bir yanıt bulmuşlardır: CEO’ların son kullanma tarihi, en güçlü oldukları döneme ulaştıkları zamandır. Boston Üniversitesi, Köln Üniversitesi, St. Gallen Üniversitesi ve Karlsruhe Teknoloji Enstitüsü’nden araştırmacılar tarafından 2021 yılında gerçekleştirilen bir çalışma, 25 yıllık bir süre boyunca S&P 1500 şirketlerini yöneten CEO’ları incelemiştir. Araştırmalar sonucunda, şirketlerin değerinin CEO’nun işteki 10. yılı civarında zirveye ulaştığı ve ardından düz bir seyir izlediği ortaya çıkmıştır. Yaklaşık 14 yıl sonra ise şirket değeri düşmeye başlamaktadır; bu düşüş giderek hızlanmakta ve CEO görevde kaldığı sürece devam etmektedir. Oksijen’in haberine göre, araştırmacılar bu bulguları doğrulamak amacıyla ilginç bir yöntem de kullanmışlardır: Yatırımcıların CEO’nun ani ölüm haberi karşısındaki tepkileri incelenmiştir. Veriler, CEO’nun 13 yıl veya daha kısa bir süredir görevde olması durumunda yatırımcıların böyle bir olayı şirket için kötü bir haber olarak değerlendirdiğini göstermektedir. Ancak CEO 13 yıldan daha uzun bir süredir görevdeyse, ani ölüm haberi üzerine hisse alımları artmaktadır.
CEO’ların Aşamaları
CEO’ların görev süreleri, 10 yıldan fazla ya da az olan bazı liderlerin olağanüstü performanslar sergileyebildiği göz önüne alındığında, bir yöneticiyi yalnızca on yılı doldurduğu için görevden almak pek de doğru bir karar olmayabilir. Spencer Stuart’tan Claudius Hildebrand ve Stark tarafından yazılan ve Jim Citrin ile beraber kaleme aldıkları “The Life Cycle of a CEO” adlı kitapta, CEO’ların kariyer döngüsünde beş aşamalı bir model sunulmaktadır:
- İlk Aşama: İlk yılda genellikle yatırımcılar, yöneticiler, çalışanlar ve CEO arasında coşku yaşanır. Şirketin hisseleri genellikle yükselişe geçer.
- İkinci Aşama: İkinci yılda coşku azalır. Yeni girişimler planlanandan daha uzun sürebilir ve kötü haberler daha fazla dikkat çekmeye başlar.
- Üçüncü Aşama: Sonraki iki veya üç yıl, ikinci aşamayı atlatan CEO’ların yönetim kurulu ve piyasa ile daha güvenli bir ilişki kurduğu, kendilerini yeniden keşfettiği bir dönemdir.
- Dördüncü Aşama: Spencer Stuart araştırmacılarının “rehavet tuzağı” olarak adlandırdığı altıncı ila onuncu yıllar, bu aşamada CEO’lar hücum etmek yerine savunmaya çekilmeyi tercih edebilirler. Yeni girişimler başlatmak yerine, mevcut durumun neden önemli olduğunu rasyonalize edebilirler.
- Beşinci Aşama: Eğer CEO bu aşamaya kadar dayanabilirse, 14. yıla kadar mükemmel performans göstermeye eğilimlidir. Önceden yapılan hamleler nihayet geri dönüş sağlamaya başlayabilir ve birçok CEO bu aşamada geriye bırakacağı mirası düşünür.
Son İki Aşamaya Dikkat
Eğer bir CEO bu kadar ileri gitmeyi başarabilirse, yönetim kurulları çok dikkatli olmalıdır. CEO’lar genellikle birkaç yıl içinde terfi ederek kurumsal merdivenin zirvesine ulaşmış kişilerdir. Dördüncü aşamaya geldiklerinde, ellerinde sınanmış ve doğrulanmış bir oyun kitabı bulunmaktadır. Ancak sonrası için ne yapılmalıdır? Harvard Business School’da CEO’lar için programlar düzenleyen eski Medtronic CEO’su Bill George, CEO’ları finansal geçmişlerine göre değerlendirmenin yanlış bir kriter olabileceğini ifade ediyor: “Dördüncü aşamada, şirketlerin değişen koşullara uyum sağlayabilecek zihinsel çevikliğe ve esnekliğe sahip birine ihtiyacı var.” George, bu esnekliğe sahip biri olarak bilinirken, Medtronic’in CEO’su olduğunda, bu görevde 10 yıldan fazla kalmayacağını duyurmuştu: “İşimiz yüksek teknoloji. Yenilikçiyiz. Her on yılda bir yeni bir enerjiye ihtiyacımız var.”
Uzun süredir yönetim kurullarına ve CEO’lara danışmanlık yapan Ram Charan, zihinsel katılığın bir CEO’nun işinde çok uzun süre kaldığını gösteren çarpıcı bir kanıt olduğunu belirtmektedir: “CEO olarak stratejinizi ve sermaye dağılımınızı mevcut temel yetkinlikleriniz üzerine inşa ettiyseniz, başınız belada demektir. İleriye doğru giderken şirketi dikiz aynasından yönetmeye benzer bu.”
Yönetim Kurulu Vefası
Ancak dördüncü aşamadaki bir CEO’nun yeni gerçekleri benimsemesi ve yıllar önce mantıklı olan kararları açıkça tersine çevirmesi durumunda, bu CEO beşinci aşamadaki seçkin kulübüne girebilir. Yine de hangi CEO’nun zirveye ulaştığını tespit etmek oldukça zordur. Meselenin kişisel ve duygusal yönleri de önemlidir. Onuncu yılındaki bir CEO, yönetim kurulundaki birçok kişiyi oraya davet eden kişi konumundadır. Şirket muhtemelen iyi performans göstermektedir ve yöneticiler de iyi kazanmaktadır. CEO’ya minnettarlık duyduklarından, emeklilik gibi hassas bir konuyu gündeme getirecek halleri yoktur. Bu, CEO’ların gitme zamanını anlamalarını ya da yönetim kurullarının bunu onlara söyleyecek cesareti göstermelerini zorlaştırmaktadır. Bir kriz yaşanmadığı sürece yönetim kurulu, herhangi bir hareket yapmamayı tercih eder. Dolayısıyla, beşinci aşamaya gelen CEO’lar genellikle kendi gidiş tarihlerinden sorumlu olmaktadırlar.
