Hepimiz hayatımızın bir noktasında déjà vu (daha önce yaşanmışlık hissi) deneyimini yaşamışızdır. Bu durum, bir olayı daha önce yaşamamış olmamıza rağmen sanki o anı daha önce deneyimlemişiz gibi hissetmemizi sağlayan, beynimizin hafıza sistemleriyle ilgili karmaşık bir süreçtir. Ancak, déjà vu’nun zıttı olan bir kavram da mevcuttur: jamais vu.
Jamais vu, tanıdık bir nesneye, kelimeye veya kişiye bakarken, aniden onun size yabancı veya tanıdık olmayan bir şey gibi gelmesi durumudur. Örneğin, yıllardır bildiğiniz bir kelime bir anda size anlamını yitirmiş gibi gelebilir. Bilim insanları, bu tür deneyimlere jamais vu adını vermektedir. Recent research published in the journal Memory has delved into this fascinating phenomenon.
Bu araştırmada, 94 üniversite öğrencisinden, “kapı” gibi yaygın kelimelerle “kılıç” gibi daha az bilinen kelimelerden oluşan 12 farklı kelimeyi mümkün olan en kısa sürede yazmaları istendi. Katılımcılara, sıkıldıklarında, garip hissettiklerinde veya elleri ağrıdığında durabilecekleri belirtildi. Araştırmanın amacı, bu tanıdık kelimelerin ne zaman anlamsız hissettirmeye başlayacağını gözlemlemekti.
Sonuçlar oldukça ilginçti: Katılımcıların %70’inin, bilim insanlarının jamais vu olarak tanımladığı bir duygu yaşadığı gözlemlendi. Bu durum, genellikle kelimeyi bir dakika boyunca tekrar ettikten ve yaklaşık 33 kez yazdıktan sonra meydana geldi. İkinci bir deneyde ise, katılımcılardan “the” kelimesini yazmaları istendi ve %55’inin, kelimeyi 27 kez tekrarladıktan sonra jamais vu deneyimi yaşadığı belirlendi.
Katılımcılar, deneyimlerini farklı şekillerde ifade etti. Bazıları el kontrolünü kaybettiğini, bazıları ise kelimenin yabancı görünmeye başladığını ve sanki gerçek bir kelime değilmiş gibi hissettiklerini bildirdi. Bu fenomeni 15 yıldır araştıran bilim insanlarına göre, jamais vu, beynin bir tür “yumuşak sıfırlama” mekanizması olarak işlev görebilir. Beynin, tekrarlayan görevlerle karşılaştığında esnek kalmasına ve aşırı yüklenmemesine yardımcı olan bu sıfırlama mekanizmasının, beynin kendini koruma yollarından biri olduğu düşünülmektedir.
Sonuç olarak, tanıdık bir kelime aniden size garip gelirse veya iyi bildiğiniz bir yüz size yabancı gelirse, büyük ihtimalle jamais vu yaşıyor olabilirsiniz. Bu durum, insan beyninin karmaşık işleyişini anlamak için önemli bir gözlem sunmaktadır.
