Birleşik Krallığın Avrupa Birliğinden (AB) ayrılması olarak adlandırılan Brexit süreci, tarihte bir ilk oluşu ile kamuoyunda oldukça dikkat çekmiş ve sürece ilişkin haberler, yazılar v.b. çalışmalar oldukça ilgi görmüştür. Avrupa Birliği ailesinin bir parçası olan İngiltere’nin artık kendi yolunda kendi hukuk kuralları, ticaret yasaları v.b. ile ilerlemek istemesi uluslararası alanda da yankı bulmuştur.
31 Ocak 2020’de, Birleşik Krallığın resmî olarak Avrupa Birliği‘nden ayrılması hukuki kuralların uygulanmasının nasıl olacağı hususunu da beraberinde getirmiştir.
Özellikle “Fikri Mülkiyet Hakları”, “coğrafi işaretler” gibi belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşen hususları düzenleyen kuralların akıbetinin ne olacağı dünyasında da tartışılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte, İngiltere’de bir coğrafi işaret mevzuatının olmaması Avrupa Birliği’ne üye olduktan sonra “coğrafi işaretler” e ilişkin kuralları benimsemesi Brexit sonrası durumun ne olacağı üzerine çalışmaların yapılmasına neden olmuştur.
Bu noktada, Fikri Mülkiyet alanında çalışmalar yapanların bir araya gelerek çalışma grupları kurduğu, konu ile ilgilenen Derneklerin bir takım resmi olmayan çalışmaları resmi makamlara sunduğu görülmektedir.
Bununla birlikte, Brexit süreci sonrasında, AB üyesi olarak taraf olduğu Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) nın yerini alacak anlaşmalar ortaklarıyla müzakere etmeye başlanmıştır. Bu bağlamda, fikri mülkiyet haklarının (ve bunların içindeki coğrafi işaretlerin) korunması Birleşik Krallığı’n müzakere hedeflerinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Hâlihazırda yürürlükte olan anlaşmalar arasında AB, Japonya, AEA-EFTA Ülkeleri (Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn), Ukrayna, Gürcistan, Moldova, Avustralya ve Yeni Zelanda ile yapılan anlaşmalar yer almaktadır.
Örneğin Japonya’da, 1 Ocak 2021’de yürürlüğe giren Birleşik Krallık-Japonya Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması’nın (CEPA) ardından, Şubat 2024 itibarıyla Japonya’da 37, Birleşik Krallık ‘ta ise 39 Japon Coğrafi İşareti koruma altına alınmıştır. Anlaşma aynı zamanda ilave coğrafi işaretlerin eklenmesine ilişkin prosedürler de sağlamaktadır.
Bir başka ülke olan EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği) Ülkeleri olan Ukrayna, Gürcistan, Moldova’da İngiltere ile 2019 yılında devam anlaşması imzalanmıştır. Bu sayede, Brexit anında AB-EFTA Anlaşması kapsamında korunan İngiliz coğrafi işaretler korumadan yararlanmaya devam etmiştir. Diğer yandan, 2021 yılında taraflar, coğrafi işaretlerin taraflarca karşılıklı olarak korunmasını düzenlediği yeni bir anlaşmaya (Birleşik Krallık-AEA EFTA Eyaletler Anlaşması) varmıştır. Taraflar ayrıca kendi listelerine yeni coğrafi işaretler ekleme konusunda da anlaşmışlardır.
Öte yandan Avustralya ve Yeni Zelanda ile yapılan anlaşmalarda coğrafi işaretlerin korunmasına ilişkin somut kurallar üzerinde anlaşmaya varılmamıştır. Avustralya Birleşik Krallık Anlaşması (A-UKFTA)’nda taraflar, AB ile yaptıkları STA(Serbest Ticaret Anlaşması) sonrasında coğrafi işaret konularını yeniden tartışacakları konusunda anlaşmış olup, eğer Avustralya, AB Coğrafi işaretlerini “yeni bir Avustralya Coğrafi İşaret sistemi” kapsamında korumayı kabul ederse, Birleşik Krallık da coğrafi işaretlerini Avustralya’da korunmak üzere sunabilecektir. Ancak, hâlihazırda AB ve Avustralya herhangi bir anlaşmaya varamamıştır.
Sonuç olarak, Brexit süreci sonrasında özellikle “Fikri Mülkiyet Hakları” ve “coğrafi işaretler” hususunda İngiltere’nin nasıl bir yol izleyeceği, hangi kuralları benimseyeceği her şeyden önce ülkelerarası imzalanmış olan Serbest Ticaret Anlaşmaları kapsamında konunun nasıl ilerleyeceğini örnekler ile izah edilmeye çalışılmıştır.
Avrupa Birliği üyeliği öncesinde herhangi bir “coğrafi işaret sistemi/kuralı” olmayan İngiltere’nin Brexit süreci sonrasında özellikle “coğrafi işaretler” alanında kendi coğrafi işaret tescil ve koruma sistemini kuracağı görülmektedir. Ancak, elbette bu sistemin kurulmasında, İngiltere’de korunmayan AB’de korunan haklar var ise onların da Birleşik Krallık seviyesinde korunmasına yönelik gerekli sistemlerin kurulması gerekmektedir.
Zaman içerisinde şartlara ve koşullara bağlı olarak değişim gösterecek olan “coğrafi işaret” kurallarında özellikle “tescil ve koruma sisteminin” alt yapısını destekleyici hukuk kurallarının konunun uzmanları tarafından hazırlanarak resmileştirilmesi ve “coğrafi işaret” gibi önemli bir başlığında daha doğru adımlarla yaşatılabilmesi adına yapılacak her türlü çalışmanın desteklenmesinin değerli olduğu düşünülmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
“An overview of the UK Free Trade Agreements (and their GI rules) after Brexit”; https://www.origin-gi.com/31-05-2024-an-overview-of-the-uk-free-trade-agreements-and-their-gi-rules-after-brexit/?idU=2
Özlem, FÜTMAN; “Çanlar Birleşik Krallık İçin Çalıyor! Brexit ve Coğrafi İşaretler”; https://iprgezgini.org/2018/03/15/canlar-birlesik-krallik-icin-caliyor-brexit-ve-cografi-isaretler/
Hatice, ÖZ, Kürşad, Emrah, YILDIRIM; “İngiltere Politikasında Brexit Öncesi ve Sonrası”, Anadolu Strateji Dergisi, Cilt: 4 Sayı: 2, 2022, s. 1 – 8; Anadolu Strateji Dergisi » Makale » İngiltere Politikasında Brexit Öncesi ve Sonrası (dergipark.org.tr)
