Bilindiği gibi, yenidünya düzeninde yöresel ve kültürel değerlerin sürdürülebilirliği hususu “gastronomi” konusunda oldukça önem taşımaktadır. Geçmişten günümüze bakıldığında, teknolojinin gelişmesi ve seri üretimin artması ile hazır ve endüstriyel gıdalar yerel, katıksız ve doğal gıdaların yerini almıştır. Üretimde teknolojinin gelişimi ile “gastronomi” alanında beliren bu değişim aslında insanların daha doğal, daha yöresel ve daha sağlıklı gıdalar ile beslenmek istemesine neden olmuştur.
İşte “coğrafi işaretler” konusu özellikle “gastronomi” alanında son yıllarda oldukça önemsenmiş ve değer yaratmıştır. Peki, “gastronominin sürdürülebilirliği”ne önemli ölçüde katkı sağladığı düşünülen “coğrafi işaretler” kavramsal olarak ne anlama gelmektedir? 6769 Sayılı Sınaî Mülkiyet Kanunu’nun (6769 Sayılı SMK) 34. maddesinin birinci fıkrasına göre coğrafi işaret; “Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir.” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere “coğrafi işaretli ürünlerin işlevleri arasında “ayırt edici”, “yerel kalkınmayı sağlayan”, “geleneksel kültürel değerleri koruyan”, “sürdürülebilir bir kalite sağlayan” ve “pazarlama aracı olan” vb. başlıklar sıralanabilir.
Ülkemizde “gastronomi”nin daha sürdürülebilir ve kalıcı olması yönünde birçok kurum ve kuruluşun özellikle “coğrafi işaretli ürünlere” yönelik gerçekleştirdiği hizmetler ve projeler yer almaktadır. Konunun önemi itibarıyla bazılarına yer vermenin önemli olduğu kanısındayım.
TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği), “coğrafi işaretler” alanında özellikle Oda ve Borsaları aracılığıyla oldukça kapsamlı çalışmalar gerçekleştirmektedir. TOBB, Oda ve Borsaları vasıtasıyla coğrafi işaretli ürünlerin sadece yurt içindeki tesciline yönelik değil, Avrupa Birliği nezdinde de çalışmalarını sürdürerek, hâlihazırda Türkiye’den tescilli 21 coğrafi işaretli ürünün Avrupa Birliği’nde de koruma altına alınmasını sağlamıştır. Oda ve Borsalar iş birliği ile coğrafi işaretli ürünlerin hem başvuru sürecinde hem de başvurunun takibi aşamalarında gerek TOBB Merkez Ofisi gerekse TOBB Brüksel Ofisi aracılığıyla destek sağlamaktadır. Bununla birlikte, Coğrafi işaretlere özel e-ticaret portalları ile kampanya çalışmaları gerçekleştirirken, coğrafi işaret üreticilerinin e-ticarette daha çok yer almalarını teşvik etmiştir. Diğer yandan, TOBB Brüksel Ofisi ile coğrafi işaretlerin AB tescil sürecinde yol gösterici olunması adına “Coğrafi İşaretler Rehberi” hazırlamıştır.
Bir diğer çalışmalarının arasında yöresel ve coğrafi işaretli ürünleri ekonomiye kazandırmak amacıyla 2010 yılında başlayan ve bu yıl Antalya Ticaret Borsasının ev sahipliğinde 12 incisinin gerçekleştiği “Yöresel Ürünler Fuarı YÖREX” ile 7 bölgeden 500 katılımcının yüzlerce yöresel ürününü sergilenmiş ve Türkiye’nin en çok sevilen fuarı olarak bilinen YÖREX’i sadece birinci gününde 62 bin 315 kişi ziyaret etmiştir. Bu yıl 4 gün süren YÖREX’te 355 bin 475 ziyaretçi yöresel ürünlerle buluşmuştur.
Türkiye’nin yöresel ürünler ve coğrafi işaretler vitrini olan YÖREX, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) özel ödülüne ve Oda-Borsa Proje Yarışması Jüri Özel ödülüne de layık görülmüştür.
Yine, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun iş birliği ve Metro Türkiye’nin ev sahipliğiyle “Yerele Değer, Dünyaya Değer” temasıyla 17 Ocak 2024 tarihinde “4. İstanbul Coğrafi İşaretler Zirvesi” gerçekleştirilmiştir. Söz konusu zirvede Türk mutfak kültürünün korunması ve gelecek nesillere aktarılması için yerli ürünün sürdürülebilirliği üzerinde durularak, özellikle coğrafi işaret tescilli ürünlerin Türk mutfağının gelişimine, gastronomi turizmine ve ekonomiye katkısının kuşkusuz olduğu vurgulanmıştır.
“Gastronomi’nin sürdürülebilirliği” üzerine önemli çalışmalar gerçekleştiren bir diğer kuruluş ise Gaziantep Ticaret Odası’dır. “Gastronominin sürdürülebilirliği” adına başlatılan “Gaziantep Gıda ve Gastronomi Girişimcilik Merkezi projesi”, Avrupa Birliği tarafından fonlanan ve Uluslararası Göç Politikaları Geliştirme Merkezi (ICMPD) tarafından, T.C Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü koordinasyonuyla ve Gaziantep Ticaret Odası iş birliği ile yürütülmekte olan, Gaziantep ve Şanlıurfa İlleri için Ortak Kullanım Tesisleri Pilot Hibe Programı altında hayata geçirilmiştir.
Söz konusu projenin amacı ulusal ve bölgesel ekonomik kalkınma politikalarına katkıda bulunmak amacıyla, Gaziantep’te kapsayıcı, sürdürülebilir ve etkili bir yerel girişimcilik ekosistemi kurulmasına destekte bulunmaktır. “Gaziantep Gıda ve Gastronomi Girişimcilik Merkezi” kurulması hedefi ile başlayan proje kapsamında, söz konusu merkezde 24 gıda girişimcisi ve 24 girişimci adayının eğitimlerle desteklenerek mentörlüklerinin tamamlanması hedeflenmiştir. Mentor havuzunun oluşturulması sonrasında girişimciler ve girişimci adayları ile kişiye özel mentörlükler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, proje kapsamında 2 Seminer, 2 webinar ve 3 workshop gerçekleştirilmiştir.
Bununla birlikte, zengin mutfağı ile gastronominin beklide merkezi sayılan Gaziantep’te yine “gastronominin sürdürülebilirliği” gayesiyle 2022 yılında Gaziantep Ticaret Odası tarafından kurulan T.C. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı “Gaziantep Gastronomi Akademisi” yani bilinen adıyla “GAGA” kurulmuştur. Kendi görevim dolayısıyla da görme fırsatı bulduğum bu değerli Akademi, gastronomi, gıda ve mutfak sanatları alanlarında girişimci, katma değer üreten, Gaziantep yöresel mutfağını yaşatmak, reçetelendirme ve standartları oluşturmak amacıyla çok önemli çalışmalara imza atmaktadır.
Bununla birlikte, Türk Patent ve Marka Kurumu’nun Birleşmiş Milletler’in Gıda ve Tarım Örgütü olan FAO (Food and Agriculture Organization) iş birliğiyle uygulamaya koyulan “Sürdürülebilir Coğrafi İşaretleri Yönetmek ve Desteklemek İçin İdari Sistemlerin Güçlendirilmesi Projesi” de bu noktada önem taşıyan çalışmalar arasındadır. Söz konusu proje ile Coğrafi işaretlerin ticarileştirilmesi, Türkiye’de coğrafi işaret koruması, Türkiye’de coğrafi işaret denetimi, Türkiye turizmi ve tanıtımı açısından coğrafi işaretlerin önemi vb. başlıklar ile ürünlerimizin bilinirliğini arttırmak ve denetimini sağlayarak kalitesini korumaya devam etmek hedeflenmiştir.
İşte, “gastronominin sürdürülebilirliği” adına önem arz eden belki de en kilit öneme sahip “coğrafi işaretli ürünler” adına şu anda sayamadığımız nice başarılı çalışmalar ve projeler gerçekleştirilmektedir. Küreselleşme ile beraber endüstriyel gıdaların yerel ürünlerin yerini aldığı şu dönemde gerek sağlıklı beslenmek gerekse katıksız, kendine özgü ürünleri satın almak insanların ilk tercihi olmaya başlamıştır. Hal böyle olunca, “gastronomi” değişim göstererek daha doğal daha güvenilir yöntemlerle üretilen ve kendine özgü yapısıyla da tescillenen “coğrafi işaretli ürünlere” verilen kıymet daha fazla görülmüştür.
Geleneksel ve yöresel ürünlere ait bilgilerin, kültürlerin gelecek nesillere aktarılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması isteği, bir ürünün sadece “coğrafi işaret” tescili alması ile değil, coğrafi işaretli bu ürünün ulusal ve özellikle uluslararası alanda ticarileştirilmesini de gündeme getirmiştir.
Bu noktada “gastronominin sürdürülebilirliği”ne en önemli katkıyı sağlayacak olan “coğrafi işaretli ürünlere” yönelik çalışmalar yapan kurum ve kuruluşların birbirleriyle etkileşim halinde çalışması, coğrafi işaretli ürünlere sahip çıkılması, coğrafi işaretli gastronomi ürün farkındalığının oluşması, halkın ve üreticinin bilinçlendirilmesi için gerekli eğitimlerin, webinarların daha çok verilmesi, teknolojinin gelişmesine paralel olarak da söz konusu coğrafi işaretli ürünlerin hikâyelerinin de dijital ortamlar da tanıtımının sağlanarak gelecek yeni nesillere aktarılması vb. değerli çalışmaların yapılması oldukça kıymetlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Mutlu, KAYA; “Coğrafi İşaretli Ürünlerin Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi: Samsun Örneğİ”; Mavi Atlas, 11(1), 105-119 Araştırma Makalesi, 2023; 2900652 (dergipark.org.tr)
Merve, Medine, YILMAZBİLEN; “Ulusal Ve Uluslararası Başarılı Örnekler Işığında Coğrafi İşaretlerin Etkin Yönetimi”, Uzmanlık Tezi, T.C. Türk Patent Ve Marka Kurumu Coğrafi İşaretler Dairesi Başkanlığı, Ankara, 2020; ULUSAL VE ULUSLARARASI BAŞARILI ÖRNEKLER IŞIĞINDA COĞRAFİ İŞARETLERİN ETKİN YÖNETİMİ_Merve YILMAZBİLEN_Uzmanlık Tezi.pdf (turkpatent.gov.tr)
Züleyhan, BARAN, Şükran, KARACA ; “Coğrafi İşaretin Sürdürülebilir Gastronomi Turizminde Önemi”, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 2, s. 253-263, 2021; Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi » Makale » COĞRAFİ İŞARETİN SÜRDÜRÜLEBİLİR GASTRONOMİ TURİZMİNDE ÖNEMİ (dergipark.org.tr)
Nurten, ÇEKAL, Esradeniz, DOĞAN; “Sürdürülebilir Gastronomide Standart Reçete ve Coğrafi İşaretlerin Önemi”, Turizm Çalışmaları Dergisi, Cilt: 4 Sayı: 1, 49 – 60, 2022; Turizm Çalışmaları Dergisi » Makale » Sürdürülebilir Gastronomide Standart Reçete ve Coğrafi İşaretlerin Önemi (dergipark.org.tr)
Yöresel ürünler Antalya’da vitrine çıktı (tobb.org.tr)
KOBİ Araştırma ve Danışmanlık Merkezi Müdürlüğü (tobb.org.tr)
Yörex – Yöresel Ürünler Fuarı (yorex.com.tr)
Gaziantep Ticaret Odası (gto.org.tr)
Gastronomide sürdürülebilirliğin reçetesi: coğrafi işaret – Gaziantep Haber Asayiş
Anasayfa (gagaakademi.com)
Coğrafi İşaretler Portalı (turkpatent.gov.tr)
Sürdürülebilir Coğrafi İşaret Hareketi – Güney Marmara Kalkınma Ajansı (GMKA) | Balıkesir, Çanakkalesurdurulebilir-cografi-isaret-hareketi
Coğrafi işaret tescilli ürünlerle “Yerele Değer, Dünyaya Değer” – Son Dakika Türkiye Haberleri | NTV Haber